نقد فیلم بروتالیست؛ برترین فیلم سال یا اثری شعارزده؟ - مجله حیات

هشدار: در نقد فیلم بروتالیست خطر لو رفتن داستان وجود دارد!

نقد فیلم بروتالیست؛ انباشت ایده های پرداخت نشده!

متاسفانه سال 2024 میلادی به لحاظ هنری سال خوبی برای سینما نبود، کافی است نگاهی به نامزدهای اسکار 2025 بیندازید. در چنین بستری هنر هفتم بسیار به اثری احتیاج داشت که سر و صدا کند و مخاطب دلزده از فیلم های روز را امیدوار نگه دارد. هر فیلمی که نظر جمعی از منتقدان را برمی انگیخت و جوی مثبت اطرافش شکل می گرفت، بلافاصله پس از اکران سراسری فراموش می شد و تماشاگر دلباخته سینما را سرخورده می کرد. ناگهان فضا عوض شد و فیلمی از راه رسید که دست کم اجماعی اطرافش مبنی بر خوب بودنش وجود داشت؛ این اجماع به کمتر از شاهکار راضی نبود و فیلم موردنظرش را از همین امروز اثری بدون زمان و بدون مکان معرفی می کرد که گرد زمان رویش نخواهد نشست. پس توقعات حسابی بالا رفت.

عده ای از این گفتند که کارگردان فیلم بروتالیست داستان فیلم درجه یک پیانیست رومن پولانسکی را ادامه داده و سرنوشت همان هنرمند را که به جای پیانیست این بار معمار است، دنبال می نماید. از این گفته شد که از همنشینی دلچسب فیلم هایی چون روزی روزگاری در آمریکا به کارگردانی سرجیو لئونه و خون به پا خواهد شد ساخته پل توماس اندرسون اثری حکایت وار و حماسی خلق شده که مانند آن آثار باشکوه به روایت تاریخ آمریکا این بار از منظر مهاجری می پردازد که تا مغز استخوان ویرانی حاصل از جنگ دنیای دوم را تجربه نموده. از این گفته شد که فیلم ساز راهی پیدا نموده که از هنر فلیم سازان اروپایی هم بهره ببرد و از ادای دین به لوئیس بونوئل بزرگ گرفته تا اینگمار برگمان افسانه ای در اثر خود بگنجاند.

اما مشکل این جا است که هیچ گاه بین این ایده هایی که روی کاغذ معرکه به نظر می رسند، یک همزیستی درجه یک شکل نمی گیرد. کارگردان بروتالیست مانند قصه قهرمانش که کوشش دارد با هنر خود چهار ساختمان را در یک بنا ادغام کند، کوشش دارد چهار مولفه و المان را با هم ادغام نموده و در قالب یک فیلم به من و شما ارائه دهد. این چهار محور را می توان به این شکل دسته بندی کرد: اول طبیعتا داستانگویی است که قرار است سینمایی هم باشد. دومی معماری است که هم به شغل شخصیت اشاره دارد و هم قرار است در فرم قصه گویی و تصویرپردازی تاثیر بگذارد. سوم تاریخ است که هم جنگ را شامل می شود و هم می توان ایدئولوژی های مختلف گنجانده شده در اثر را ذیل آن دسته بندی کرد (از تقابل سوسیالیسم و سرمایه داری گرفته تا مساله مهاجرت ناشی از جنگ) و چهارم هم مساله مذهب است که عمیقا در تار و پود فیلم وجود دارد و نمی توان نادیده اش گرفت.

نکته این که به جز دو سکانس، در کمتر زمانی از فیلم این چهار المان در هم ادغام می شوند و می توان نشانی از انطباق معماری، داستانگویی، تاریخ و مذهب را در ساختار اثر دید. در واقع فیلم ساز هر چه کوشش می نماید، پیروز نمی شود یک ترجمان تصویری مناسب برای قرار دادن هر چهار مولفه اساسی اش در یک فیلم سینمایی پیدا کند و به همین علت از جایی به بعد دچار زیاده گویی و پر حرفی می شود. این زیاده گویی هم فقط منحصر به سکانس های کشدار و طولانی پر از دیالوگ های گاها بی ارتباط به داستان افراد نیست، بلکه به خود حرافی فیلم ساز و کوششش برای شرح دادن همه چیز بازمی شود؛ به گونه ای که گاهی به نظر می رسد شخصیت ها مدام در حال توجیه رفتار خود، آن هم در قالب کلام هستند. در واقع از جایی به بعد انباشت ایده های پرورش نیافته در اثر چنان زیاد می شود که به سنگی بزرگ، مثل آن چه که در فیلم می بینیم، می ماند. از آن جایی که سنگ بزرگ هم نشانه نزدن است، هیچ گاه هیچ کدام از این ایده ها از حد لفاظی فراتر نمی روند و به تجربه ای سینمایی تبدیل نمی شوند.

خواندنی ها

نقد فیلم دره؛ دیوانگی در تنگنا!

اما آن دو سکانس معرکه فیلم کدام ها هستند؛ همان سکانس هایی که می توان نشانه هایی از نبوغ در آن ها یافت. یکی از این سکانس ها، سکانس خارج شدن قطار باربری از مسیر است. در این جا با یک تدوین موازی مراسم مذهبی یهودی ها که قهرمان قصه هم در آن حضور دارد، نمایش داده می شود. به وسیله این تدوین موازی گاهی مخاطب احساس می نماید که این قطار همان قطارهای معروفی است که یهودیان را به سمت اردوگاه های مرگ می فرستاد و حال قهرمان داستان در حال یادآوری آن روزها است. از طرف دیگر چون قطار در حال حمل وسایل مرتبط با ساختمان در حال ساخت است، بی واسطه به معماری هم ارتباط دارد. پس در این جا تاریخ (همان ایده قطارهای مرگ) با مذهب (همان نمایش نیاش) و قصه گویی (کل روند درست این سکانس) و معماری (وسایل مورد احتیاج برای ساختن بنا) ادغام شده و فیلم ساز پیروز می شود با استفاده از ابزار سینما که همان تصویر و تدوین باشد، این چهار المان را بر هم منطبق کند.

سکانس دیگر، سکانس افتتاحیه فیلم است که از تصویر زن در اتقاقی خفه نماینده و تنگ شروع می شود و سپس به کشتی تاریک و نمور می رسد و سپس با نمایش تصویر وارونه مجسمه آزادی انتها می یابد؛ گویی مجسمه در حال سقوط است و بین زمین و آسمان معلق مانده. در تمام این مدت صدای زنی هم روی تصویر شنیده می شود که داستانش را روایت می نماید. همه این ها که باز هم با انطباق همان چهار ایده پیش می رود و تبدیل به تصویر سینمایی می شود، سکانسی نفسگیر می سازند که عملا هم به برترین سکانس فیلم تبدیل می شود و هم تمام محتوای پشت فیلم را کپسوله نموده و در برابر ما قرار می دهد: رویای آمریکایی چیزی جز کابوس نیست و آمریکا را نباید سرزمین فرصت ها در نظر گرفت.

اما آیا تمام آن چه که گفته شد به این معنا است که بروتالیست فیلمی از دست رفته است؟ قطعا که چنین نیست. علاوه بر آن دو سکانس، بازی بازیگران خوب و قابل قبول است. به ویژه بازی فلیسیتی جونز که در قالب همسر قهرمان قصه بسیار به دل می نشیند و عملا نیمه دوم را نجات می دهد. آدرین برودی هم کار قابل قبولی انجام داده و گرچه معرکه نیست اما توی ذوق هم نمی زند. دیگران هم چنین هستند و پیروز می شوند گلیم خود را به خوبی از آب بیرون بکشند. در نیمه ابتدایی فیلم ساز پیروز می شود داستانش را به روانی تعریف کند. علت این موضوع هم خیلی ساده است. قرار نیست در این نیمه اتفاق خاصی شکل بگیرد و آن چهار ایده اصلی فقط مطرح می شوند. بزرگترین مشکل این نیمه، طولانی بودن آن است. نمی توان زمانی بیش از یک ساعت و نیم را صرف کرد و فقط ایده های پنهان شده پشت قصه را معرفی کرد و تازه در نیمه دوم سراغ آن ها رفت و همان نیمه را به اثری زیاده گو تبدیل کرد.

نکته مثبت دیگر وجود بعضی لحظات درجه یک در فیلم است. به عنوان نمونه سکانس حضور در ایتالیا و سپس انتخاب سنگ مرمر به خوبی برگزار شده است. در این سکانس قرار بوده فیلم ساز سه شخصیت مقابل دوربین خود را به سه مرد نمادین تبدیل کند که به دیدار با طبیعت و تاریخ بشری می روند. این سه مرد هم عبارتند از: مرد باستانی که همان ایتالیایی است، دوم هنرمند آرمانگرای رنسانسی که همان جناب معمار است و سوم هم مرد ثروتمندی است که در طول تاریخ هزینه خیالپردازی های آن فرد دوم را پرداخته تا آن هنرمند بی دغدغه کار کند و خودش روی تمناهای درونی و زخم هایش سرپوش بگذارد. در واقع آن ایده مرد ثروتمندی که هزینه های ساخت یک اثر هنری را می پردازد و سال ها منتظر به بار نشستنش می نشیند در این سکانس به کل تاریخ هنر می رسد و از ایتالیایی وام می گیرد که می تواند برترین نماد برای سر زدن به چنین تاریخی باشد.

2.5

از 5

نکات مثبت

• بازی خوب بازیگران
• قصه گویی مناسب در نیمه ابتدایی

نکات منفی

• انباشت ایده های بسیار تا آن جا که فیلم فرصت کافی برای پرداخت هیچ کدام ندارد!
• طولانی بودن بیش از حد!
• شعارزدگی به ویژه در انتها بندی!

فیلم بروتالیست پر از این ایده ها است. بعضی را می توان در همان چهار المان اصلی خلاصه کرد؛ مانند باورهای هر شخصیت. یا ایده رابطه مرد ثروتمندی که از جنگ بهره ها برده و حسابی پروار شده و یهودی فلک زده ای که قربانی آن جنگ بوده است. این ایده در همان سکانس تجاوز اوج (که آشکارا یادآور فیلم برگشت ناپذیر گاسپار نوئه است) می گیرد اما متاسفانه گل درشت تر از آن است که به دل بنشیند. یا از همه بدتر آن سکانس انتهای است که تمام حرف فیلم را فریاد می زند و چون شعاری متعلق به دار و دسته های جوانان ذوب شده در یک ایدئولوژی به سمت صورت مخاطب پرتاب می شود. در چنین بستری سکانس اختتامیه فیلم به بدترین سکانسش تبدیل می شود و این برای یک فیلم سینمایی اصلا خوب نیست که برترین سکانسش اولینش باشد و بدترینش، آخرین آن ها. بماند که آن بیانیه سیاسی انتهای هم به کلیت اثر ارتباط چندانی ندارد؛ چرا که فیلم ساز بدش نمی آید مساله مهاجرت یهودیان در آن موقع را به امروز آمریکا ارتباط دهد و از هر دو سمت چیزی عایدش شود.

در چنین قابی است که حرف زدن از بروتالیست تبدیل به گفتن از ایده های پیاپی و پشت سر همی می شود که یکی پس از دیگری از راه می رسند و تا می آیند جای خود را در درام پیدا نمایند، با ایده بعدی جایگزین می شوند (مثلا فیلم بدش نمی آید آن میانه ها بیانیه ای هم علیه نژادپرستی تاریخی در آمریکا صادر کند) و اجازه هم نمی دهند که همان چهار محور اصلی فیلم ساز بر هم منطبق شوند و دنیای ویژه خلق نمایند. از آن جایی که هر اثر هنری دنیا ویژه خود را خلق می نماید، دنیا خلق شده به وسیله فیلم ساز برخلاف آثار معمار حاضر در قاب، چندان خوش فرم نیست و هر ساختمانش ساز خود را می زند. سخت است که بروتالیست را تا آن حد که خودش دوست دارد، جدی گرفت.

نقد فیلم بروتالیست دیدگاه شخصی نویسنده است و لزوما موضع خبرنگاران مگ نیست!

منبع: خبرنگاران مگ