معرفی شهرستان میانه - مجله حیات

معرفی شهرستان میانه

میانه در جنوب شرقی استان آذربایجان شرقی قرار گرفته است و به عنوان دروازه آذربایجان شناخته می شود و با شهرستانهای زنجان ، سراب ، خلخال ، بستان آباد و هشترود همسایه می باشد. ارتفاع شهرستان میانه از سطح دریا 1100 متر و مساحت شهرستان 5590 کیلومتر می باشد. و طبق سرشماری سال 1370 جمعیتی بالغ بر 230 هزار نفر را دارا می باشد.

این شهرستان با 360 روستایی که دارد دارای چهار بخش به نامهای : کاغدکنان ، کندوان ، ترکمانچای و مرکزی است . پیشینه و قدمت تاریخی میانه پیشینه و سابقه تاریخی شهر ستان میانه به دهها سال قبل از میلاد مسیح باز می شودو بعضی نوشته ها سابقه تاریخی میانه را تا 720 سال پیش از میلاد نیز نقل می نمایند.

وجود کتیبه های آشوری و اورارتویی در بعضی منطقه ها آذربایجان و کشف آثار باستانی و مجسمه های سفالین در شهرستان میانه ، قدمت تاریخی آن را به دوره های پیش از تشکیل دولت ماد می رساند. در پی حفاریهایی که در سال 1352 شمسی در یکی از قریه های اطراف میانه به نام آرموداق انجام گرفت یک مجسمه سفالین مربوط به دوره ساسانیان کشف شد. این تندیس از طریق رئیس اداره باستان شناسی وقت به موزه باستان شناسی تبریز منتقل شد.(جغرافیای میانه، ص27)

در کتابهای تاریخی و سفرنامه های گردشگران نام این شهرستان را میانج ثبت کرده اند. چون این شهرستان به نوشته بعضی ، پیش از میلاد مسیح در خط مرزی دو سرزمین ماد و پارت قرار گرفته بود و هم اکنون نیز در وسط مراغه و تبریز قرار گرفته است و مانند زیاویه یک مثلث در میان آنها جای گرفته است و یا اینکه چون بین دو شهر زنجان و تبریز واقع شده این نام را انتخاب کرده اند.

با این حال شهرستان میانه در قرنهای هفتم و هشتم هجری علاوه بر میانج نام دیگری چون گرمرود داشته و در بعضی از کتابهای آن موقع برای شناسایی آن از هر دو نام (گرمرود و میانه) استفاده شده است یشینه و سابقه تاریخی شهر ستان میانه به دهها سال قبل از میلاد مسیح باز می شودو بعضی نوشته ها سابقه تاریخی میانه را تا 720 سال پیش از میلاد نیز نقل می نمایند.

وجود کتیبه های آشوری و اورارتویی در بعضی منطقه ها آذربایجان و کشف آثار باستانی و مجسمه های سفالین در شهرستان میانه ، قدمت تاریخی آن را به دوره های پیش از تشکیل دولت ماد می رساند.

نقاط تاریخی و تماشای

مسجد سنگی ترک

این مسجد در روستای قدیمی ترک، در 29 کیلومتری شمال شرق میانه واقع شده، از آثار بسیار مهم آذربایجان است و از شگفتیهای منحصر به فردی برخوردار می باشد. شیوه معماری و مصالح ساختمانی که در آن به کار رفته است، باستان شناسان را به تحیر واداشته است و در عین حال تاریخ درخشان هنر معماری اسلامی را رد قرون گذشته به تماشای علاقمندان می گذارد. بنای مسجد و نمای بیرونی آن، همه یکپاچه از سنگ ساخته شده است. کنده کاری های باشکوه و کتیبه های زیبای آن که به خط زیبای نستعلیق تزیین شده، موضوع دیگری است که حکایت از دقت، نبوغ و ظریف کاری معماران مسلمان آن دوران دارد.

بعلاوه محرای و ستون های این مسجد، به گونه ای زیبا و حیرت انگیز با سنگهای یکپارچه و قرمز، هر بیننده ای را به تحیر و تفکر وا می دارد. یکی از این ستونها که تفاوت اساسی با ستونهای دیگر دارد نشان می دهد که بعدها در هنگام تعمیر، بجای ستون اصلی به کار رفته است.

این مسجد 10 قسمت متمایز دارد. ساختمان اصلی آن تماماً از سنگ بنا شده و شبستانهای آن بعدها با آجر ساخته شه و در ضلع جنوب غربی این مسجد آرامگاهی وجود دارد که منسوب به بانی یا معمار مسجد می باشد. در خصوص بانی مسجد ترک و تاریخ بنای آن نظرهای مختلف وجود دارد. بعضی آن را به حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام نسبت می دهند. بعضی دیگر زمان احداث آن را در قرن ششم می دانند و بعضی ها هم معتقدند که این مسجد در قرن هشتم و دوران حکومت خانان مغول به دست سلطان محمد خدابنده (اولجاتیو) بنا شده است. بر در و دیوارهای سنگی این مسجد تاریخ های 1016 و 1282 قمری به چشم می خورد که تنها نشان از تعمیر این مسجد در زمان شاه عباسی صفوی و ناصر الدینه شاه قاجار دارد. در کتیبه دیگری که بر روی سنگهای میان دو پنجره قرار گرفته است اسامی کارفرما، بانی، کنده کار و معمار یا بنای مسجد به ترتیب: حاجی مراد ترکی، عباس کربلایی، محمد صادق تبریز و عبدالوهاب مشاهده می شود.

مرقد امام زاده محمد:

این امام زاده در روستای کندوان، واقع در 35 کیلومتری شهر میانه سر بر بالین خاک نهاده و با ساختمانی کوچک و ساده گلی و یک ضریح چبی، سفره نور و ایمان و محبت در قلوب مردم روستا و اطراف آن گسترانیده است. در میان اهالی منطقه، امام زاده اسماعیل، پسر این امام زاده شناخته می شود. همچنانکه محمد را نیز فرزند بلافصل حضرت امام صادق (ع) به شمار می آورند.

بر اساس آمار اداره میراث فرهنگی و هنری شهرستان میانه، علاوه بر این دو بزرگوار، امام زاده های دیگری در روستاهای برزلیق، صومعه، چنار، کلاله، شیخ طبق، حسن آباد، ترکمانچای، گاوینه رود، دمیرچی و چرور نیز به تازگی شناسایی شده ولی هنوز به مرحله ثبت نرسیده است.

پل دختر (قیزکورپی سی) :

این پل معروف در دامنه شرقی قافلانکوه و در فاصله 20 کیلومتری شهر میانه، بر روی رودخانه قزل اوزون ساخته شده و دارای سه دهانه بزرگ و محکم با پاینه های راسخ آجری است که بر روی آب برهای سنگی قرار گرفته است. در داخل پایه ها، اتاقهای کوچکی با زیبایی و ظرافت بنا شده است که کنجکاوی هر بیننده را بر می انگیزد. بر اساس مشاهدات سیاحان و شخصیتهای سیاسی و فرهنگی، در طی زمانهای مختلف از این اثر تماشا کرده اند، نوشته هایی به خط نسخ و نستعلیق و کوفی بر قسمتهایی از این پل وجود داشته که تاریخ تعمیر و نوسازی آن را نشان می داده است اما اثری که تاریخ احداث آ ن را نشان بدهد هنوز شناسایی نشده است.

قلعه دختر (قیز قالاسی):

این قلعه در کتابهای تاریخ و سفرنامه ها، چنین توصیف شده است: این قلعه در 2 کیلومتری شمال پل دختر (18 کیلومتری جنوب میانه) بر روی صخره بزرگ و قلل تیز، در زمان حکومت شاه عباس صفوی، این قلعه محل تجمع و استراحت راهزنان و اشرار بوده که باعث ناامنی منطقه بودند. به دستور وی دیوارهای قلعه با پل دختر شباهت دارد، بعضی تاریخ بنای آن دو بنا را نزدیک به هم (قرن ششم) ذکر می نمایند ولی بعضی دیگر از مورخان، ساختمان قلعه را به یکی از پادشاهان ساسانی (اردشیر دراز دست) نسبت می دهند.

قلعه نجفقلی خان:

این قلعه بزرگ خاکی، در جنوب شرقی میانه (جنب رودخانه شهر چایی) قرار گرفته است. در قسمتهای شمالی و شمال شرقی آن بناهای مسکونی احداث شده است و سمت جنوبی و جنوب غربی آن را زمین های زراعی و باغات سرسبز احاطه کرده و ناحیه شمال غربی آن در بالای کوه های قافلانکوه واقع شده است. شکل عمومی آن کثیرالاضلاع غیرمنتظمی است که دره های عمیق و قله های تیز قافلانکوه را زیر پوشش خود قرار داده است. این بنا با آجر و سنگ ساخته شده و بلندی دیوار (باروی قلعه) اطراف آن به 4 متر می رسد.

این قلعه دارای یک دروازه و یک راه خروجی به ارتفاع سه متر می باشد که راه خروجی آن بیشتر به راه فرار شباهت دارد و به تخته سنگ ها و پرتگاه های خطرناک منتهی می شود. قلعه دختر، 16 یا 24 برج دیده بانی مخروبه دارد که 8 برج آن بر رودخانه قزل اوزن مشرف است. در میان قلعه، دو منبع آب به ابعاد 15*>10 متر و ارتفاع 10 متر وجود دارد که آب آن از طریق برف و باران تامین می شده است. دو ضلع قلعه از صخره های طبیعی و یک ضلع آن از سنگ های تراشیده شده تشکیل یافته است. علاوه بر آن چاه های زیادی نیز در قسمت های مختلف قلعه وجود داشته که در مواقع حساس از آب آنها استفاده می شده است.

گورستان قدیمی (خان جان آباد) واقع شده که امروزه کاملاً متروک و به ساختمان تبدیل شده است.

این تپه خاکی به دوره ساسانیان منسوب است و از عصر ظهور اسلام تا اواخر دوره قاجار، مورد استفاده بوده است. در بنای این قلعه، خشت های بزرگ به ابعاد 40

کاروانسرای جمال آباد:

این بنای تاریخی در کنار روستای جمال آباد، واقع در 35 کیلومتری شهر میانه قرار گرفته است که در سال 1065 هجری قمری بنا شده است. (به نوشته شوالیه شارون نویسنده و گردشگر معروف، این کاروانسرا در تاریخ 733 هجری قمری بدست غیاث الدین محمد، وزیر سلطان ابوسعید، سلطان مغول ساخته شده است.)

در سال 1234 ه.ق در هنگام بازدید (موریس دو کتز بوئه) از این اثر تاریخی گرچه حدود 520 سال از بنای آن می گذشت، همچنان در نهایت زیبایی و استحکام بوده است. بعلاوه در سال 1112 ه.ق جملی کارری در نوشته های خود از وجود برج های هفتگانه و زیبای این بنا خبر داده است. این در حالی است که هم اکنون از این کاروانسرا به جز چند دیوار مخروبه باقی نمانده است.

بقعه و مناره امام زاده اسماعیل:

بقعه با صفایی در قلب این شهر وجود دارد که به نام امام زاده اسماعیل، کمال الدین بن سید محمد بن امام جعفر صادق(ع) مشهور است. این بارگاه عشق که در ضلع جنوبی مسجد جامع شهر دامن محبت گسترانیده در سال 923 ه.ق شناسایی و به ثبت رسیده است.مساحت بنای اولیه آن 30 متر مربع و ارتفاع گنبدش حدود 6 متر است که سطح خارج آن با کاشی های فیروزه ای رنگ تزیین می شده است ولی چندی پیش در پی تعمیر و نوسازی اساسی آن بیشتر این خصوصیات از بین رفت و ساختمان آن از نو به طرز جالب و با سبک معماری پیشرفته و آمیخته با فرهنگ و هنر اسلامی تجدید بنا شد.

اشعاری که روی مناره وجود دارد بشرح زیر است:

لایق بود این منارة زیبارا

آباد کندبه بانیش عقبی را

بانی چنین بنا که یادش بخیر

ماءوی بگیرد جنت الماءوی را

یارب تـونگهدار با طول بقا

هم بنـا و هم بـانی وهم بنـّارا

تاریخ بنای این بنا تاریخ است

با نیم حسابکن بیفزا را را

مشهد بیرامعلی ابن عوض (سنه 1258 هجری)

ارسال مقاله از طریق کاربر محترم سایت :zqsxsw

منبع: راسخون