میل کرات به عنوان مظهر زیبایی و مقاومت شناخته می گردد - مجله حیات

امروزه زرق و برق تکنولوژی و فناوری های نوین متنوع و شگفت انگیز نسل جوان و نوجوان را نسبت به گذشته و الزامات زندگی سنتی بیگانه نموده است در حالی که مسلما زندگی امروز بر شالوده گذشته بنیان گذاشته شده و می دانیم که هر کشف، ابداع و نوآوری، ریشه در گذشته های دور دارد، اگر حدود یک میلیون سال پیش انسان، نخستین ابزار سنگی را نمی ساخت و راه خود را از حیوانات جدا نمی کرد، امروزه نمی توانست بر سطح ماه راه برود.

الزامات زندگی سنتی گذشته ابزار و عواملی بودند که انسان را در سازگاری با محیط و طبیعت کمک می دادند و امکان زیست در شرایط گوناگون را برایش فراهم می کردند، کمی بیندیشید، اگر در جهتهای طولانی کاروان سرا یا آب انبار نبود چه اتفاقی می افتاد؟

میل ها یا مناره ها هم از جمله آن عوامل بودند، راههای امروز با گذشته قابل مقایسه نیستند، راهها در گذشته خط های کمرنگ، باریک و نامنظمی بودند که در منطقه ها کوهستانی چندان تعیین نبودند و در کویر و بیابان در زیر ماسه بادی و رمل گم می شدند و برای نجات مسافران جهت این گونه راهها در کوهستان میله های بلند سنگی یا آجری و در کویر سازه های بلند مخروطی شکل از سنگ یا گل با بدنه های سفید شده را با فاصله های قابل دید از یکدیگر می ساختند تا مسافران جهت راه را با نگاه به آنها تشخیص دهند.

اکنون میله های سنگی در راه های کوهستانی ایذه به شهرکرد و میله های مخروطی در راههای قدیم کویری یزد به طبس و کرمان به خور موجودند، اما مناره ها، برج ها یا میل ها در کنار راههای نسبتا پررفت وآمد معمولا با نمای زیبا و آراسته ساخته می شدند و علاوه بر اینکه راهنمای مسافران محسوب می شدند، گاه نقش رسانه را نیز ایفا می کردند، زیرا همانگونه که از نامشان برمی آید، مناره محل نار (آتش) و نور بود، از سویی شعله آتش که بر فراز مناره از دور دیده میشد می توانست راهنما باشد و از سوی دیگر مشعل داران می توانستند بر فراز آنها با حرکت نمادین مشعل فروزان اخبار مهم و سرنوشت ساز را در زمانی کوتاه از شهری به شهر دیگر مخابره نمایند.

البته تمام نقاط قابل دید بر فراز کوه ها و تپه ها چنان نقشی داشتند، اما در نقاطی که عارضه مناسب طبیعی وجود نداشت، نقیصه با معماری جبران میشد و معماران و هنرمندان علاوه بر برطرف احتیاج مخابراتی، با استفاده از فرصت هنرنمایی نیز می کردند و نفیس ترین شاهکارهای معماری و هنری را می آفریدند.

میل کرات یکی از آن برج ها یا مناره های چند منظوره است که در سال 484 هجری قمری بر فراز تپه کرات در فاصله 27 کیلومتری جنوب شهر تایباد ساخته شده است. در اطراف میل کرات بقایای معماری سنگی گسترده ای مشاهده می گردد و به فاصله کمی از آن بقایای آب انبار و کاروانسرایی سنگی و نسبتا بزرگ از نوع کوهستانی و سرپوشیده موجود است که گنبدخانه هشتی آن هنوز برجای مانده است.

بقایای معماری و فرهنگی به جای مانده در کرات نشانه های اهمیت آن نقطه بر سر راه نسبتا پررفت و آمدی است که در گذشته های دور قاین در قلب قهستان را به زوزن، خواف، پوشنگ، هرات و جام ارتباط می داد.

تعیینات اثر

میل کرات مثل دیگر سازه های عصر سلجوقی بنایی آجری و فاخر است، این مناره به بلندای بیش از 25 متر با یک رشته پلکان مارپیچ درونی منتهی به یک مأذنه یا بالکن دورانی با جان پناه، از دو بخش تحتانی به شکل منشور هشت ضلعی تا ارتفاع 15 متر و بخش فوقانی به شکل استوانه به ارتفاع بیش از 10 متر، بر قاعده هشت ضلعی با محیط 20 متر ساخته شده است.

شرایط فعلی بنا به گونه ای است که زمین لرزه ها و آسیب های انسانی آن را ناقص، کج و از شکل اولیه خارج و مخدوش کرد بگونه ای که ادوارد استوارت که در دوران ناصرالدین شاه میل کرات را دیده، آن را با برج پیزا در ایتالیا مقایسه نموده است، اما مقاومت بنا در برابر حوادث و زیبایی خیره نماینده گره چینی ها و آجرکاری ها و کتیبه آن ایجاب می نماید که آن بنای نفیس و زیبا به هر قیمتی حفاظت و معرفی گردد و در معرض دید و مطالعه گردشگران و پژوهشگران قرار گیرد، در این بنا معمار و هنرمند چیره دست ایرانی کوشیده است با چیدمان آجر در ابعاد و مقدار های متفاوت زیبا ترین نقش ها را بیافریند و به چشم بیننده احترام بگذارد.

میل کرات به لحاظ ساختار با منارجام در شرق هرات و به علت تزیینات با مناره های خسروگرد سبزوار، فیروزآباد بردسکن، تاریخانه دامغان، مسجد جامع سمنان و سنگ بست قابل مقایسه است.

ارزش ها و جاذبه میل کرات موجب شد که علاوه بر خیل کارشناسان ایرانی، مستشرقین اروپایی همانند سون هدن در سال 1285 خ، آلفونس گابریل در سال1307خ و آندره گدار در سال1319خ از آن بازدید نموده و ارزش های معماری آن را ستوده اند. این بنا در پانزدهم دی 1310خ به شماره 123 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسید.