پژوهشگاه رویان، نماد رویش خودباوری و توانمندی، نهالی که به درخت پُرثمر تبدیل شد - مجله حیات

پژوهشگاه علوم سلولی جهاد دانشگاهی (رویان)؛ نهال نوپایی که 8 خرداد سال 1370 به دست زنده یاد دکتر سعید کاظمی آشتیانی و جمعی از پژوهشگران جهاد دانشگاهی کاشته شد، با گذشت 30 سال از عمر فعالیت خود، امروز به درخت پرثمری تبدیل شده است که در عرصه ملی و بین المللی به صندلی درخشان و قابل توجهی دست یافته و در جمع 10 مؤسسه برتر تحقیقاتی جهان در حوزه تحقیقات ناباروری و روش های یاری باروری نهاده شده است.

دکتر عبدالحسین شاهوردی در گفت وگو با خبرنگاران، در این زمینه اظهار کرد: پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی در سال 1399 با وجود تمام مسائل و محدودیت هایی که بیماری کووید 19 ایجاد کرد، به لطف خداوند و همت جهادی همکاران پژوهشگاه، فعالیت های خود را دنبال کرد. هشتم خرداد 1400، پژوهشگاه رویان 30 ساله خواهد شد. در این 3 دهه مجموعه شاهد اتفاق های بسیار مبارکی بود که توانست حس ما می توانیم را در بین قشر جوان و تحصیلنموده و جامعه علمی کشور احیاء کند.

وی اضافه کرد: فعالیت در حوزه درمان ناباروری در مجموعه جهاد دانشگاهی در ابتدا در قالب یک مرکز خدمات تخصصی و سپس به شکل یک پژوهشکده دنبال شد. این فعالیت علاوه بر پژوهش، با آموزش همراه بود تا تجربه های به دست آمده به جامعه منتقل گردد و امروز شاهد فعالیت 70 مرکز درمان ناباروری در سراسر کشور هستیم.

رییس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی تأکید کرد: از سوی دیگر، تجربه هایی که پژوهشگران رویان در زمینه درمان ناباروری به خصوص در بحث جنین شناسی و ژنتیک به دست آورده بودند، این جرأت و جسارت را به آنها داد تا به عرصه های مهمی مانند سلول های بنیادی، بیوتکنولوژی و موضوعاتی مانند همانندسازی و شبیه سازی ورود پیدا نمایند.

وی خاطر نشان کرد: حاصل کوشش پژوهشگران در این 30 سال، 3 پژوهشکده شامل: پژوهشکده زیست شناسی و فناوری سلول های بنیادی، پژوهشکده زیست فناوری در تهران و پژوهشکده پزشکی فراوری مثل در اصفهان است که در قالب پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی مشغول فعالیت و ارائه خدمات هستند. همچنین مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری، مرکز سلول درمانی، مرکز دیابت، چاقی و متابولیسم نیز در قالب کینیک پوست، کلینیک دیابت، کلینیک سرطان و کلینیک جامع پیشگیری، به مردم خدمت رسانی می نمایند.

شکل گیری شرکت های دانش بنیان، حاصل انباشت دانش

دکتر شاهوردی اضافه کرد: در عین حال شاهد شکل گیری شرکت های دانش بنیان وابسته به پژوهشگاه رویان شامل شرکت فناوری بُن یاخته های رویان (بانک خون بند ناف) و شرکت سِل تک فارمد (سلول های بنیادی و فراوری سلول)، شرکت رویان بیوتک (فراوری و تکثیر حیوانات با پتانسیل ژنتیکی) هستیم. شکل گیری این شرکت های دانش بنیان، حاصل کوشش پژوهشگران در زمینه کسب و انباشت دانش است تا بتوانند خدمات مختلف را در قالب این شرکت ها به جامعه عرضه نمایند و در حقیقت به نوعی، تکمیل نماینده حلقه های زنجیره کار در جهاد دانشگاهی از فراوری تا کاربرد دانش است.

وی تأکید کرد: پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی در بحث انتشارات نیز عملکرد خوبی داشته است و کتاب های مختلفی در سطح ملی و بین المللی تا به امروز منتشر شده اند که توانسته اند جوایز مختلفی از جمله جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را از آن خود نمایند. مجله های علمی (Cell و IJFS) نیز در سایت های بین المللی ایندکس شده و نتایج فعالیت های پژوهشگاه در زمینه فراوری دانش را منعکس می نمایند.

دکتر شاهوردی خاطر نشان کرد: یکی از وظایف جهاد دانشگاهی، الگوسازی است؛ بنابراین در پژوهشگاه رویان کوشش نموده ایم تمام فعالیت هایی که انجام می گردد، در قالب یک کار الگویی، به نتیجه برسد که نمونه آن را می توانیم در بحث سلول های بنیادی و درمان ناباروری مشاهده کنیم.

فعالیت های پژوهشگاه رویان در ایام همه گیری بیماری کووید 19

رییس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی گفت: کوشش کردیم با وجود تمام مسائلی که همه گیری کووید 19 ایجاد نموده بود، فعالیت ها و پژوهش در حوزه های مختلف را دنبال کنیم و یکی از مهم ترین حوزه های فعالیت در رابطه با همین بیماری بود. نخستین قدم از اسفند 1398 و همزمان با شیوع همه گیری بیماری آغاز شد. شرایط در آن مقطع زمانی با امروز تفاوت داشت و کوشش کردیم در گام نخست، در بحث تشخیصی به وزارت بهداشت یاری کنیم.

وی اضافه کرد: با استفاده از تجربه هایی که در پژوهشکده های مختلف کسب نموده بودیم و با متمرکز کردن تجهیزات و نیروی انسانی، یکی از آزمایشگاه ها با تجهیز کامل نیرو و امکانات، به صورت تمام وقت روی بحث تشخیص بیماری کووید 19 متمرکز شد. تجربه های خوبی در این جهت کسب کردیم. با توجه به آینده علم که بیشتر فعالیت ها در عرصه مولکولی و ژنتیک متمرکز خواهد بود، تصمیم گرفتیم فعالیت های این آزمایشگاه تشخیصی را گسترش داده و در قالب یک آزمایشگاه جامع ژنتیک به فعالیت ادامه دهیم تا بتوانیم بسیاری از تست های ژنتیکی که در عرصه های درمان جدید توسعه پیدا نموده اند را در کشور اجرا کنیم.

دکتر شاهوردی تأکید کرد: یکی دیگر از حوزه های فعالیت پژوهشگاه در این ایام، بحث علوم سلولی و استفاده از سلول های بنیادی، بخصوص سلول های بنیادی مزانشیم برای درمان بیماری کووید 19 بود که این کار را با همکاری بیمارستان های مسیح دانشوری، شریعتی و هاجر و با کسب اجازه از کمیته اخلاق وزارت بهداشت آغاز کردیم. استفاده از این روش درمانی در دو فاز روی تعدادی از بیماران انجام شد که نتایج نسبتاً خوبی به همراه داشت، اما به طور کامل معنادار نبود. هزینه های بالای این پروتکل درمانی مانع از ادامه این پروژه شد.

وی اضافه کرد: تجربه های خوبی در این پروژه به دست آوردیم و در گام بعدی، پروژه دیگری را در همان بحث سلول های مزانشیم یا فرآورده های سلول های مزانشیم آغاز کردیم که بتوان از آنها به شکل اسپری برای بیمارانی که با مشکل ریه روبرو هستند، استفاده کنیم. این پروژه در فاز نخست روی چند بیمار مورد آزمایش نهاده شد.

رییس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی گفت: در گام بعدی کوشش کردیم آنتی بادی های خاصی را فراوری کنیم که از آن به عنوان یک پوشاننده گیرنده های ACE2 - گیرنده هایی که ویروس را به خود می گیرند - در ناحیه حلق، حنجره و بینی بیماران استفاده کنیم تا امکان اتصال ویروس به این گیرنده ها فراهم نگردد.

وی تأکید کرد: مشابه این پروژه در چند کشور دیگر هم اجرا و محصول آن نیز وارد بازار شده است و امیدواریم که ما نیز در این زمینه پیروز باشیم و به مرحله کاربرد نیز برسد؛ اما تجربه هایی که از پیمودن این جهتها حاصل می گردد، در بسیاری از بیماری های دیگر نیز قابلیت تعمیم دارد.

رونمایی از موش کوویدسا با قابلیت کرونایی شدن

دکتر شاهوردی گفت: پژوهشگاه رویان از نظر پشتیبانی حیوانات مورد احتیاج برای تحقیق در چند پروژه، با تیم های فراوری واکسن همکاری دارد. براساس توانمندی و تجربه های پژوهشگران پژوهشگاه رویان در بحث فراوری حیوانات تراریخت، وارد حوزه فراوری مدل حیوانی برای آزمایش واکسن کرونا شدیم و پروژه موش کوویدسا را آغاز کردیم.

وی اضافه کرد: موش، فاقد پروتئین متصل به ویروس است و به همین دلیل، عنوان می گردد که موش به این بیماری مبتلا نمی گردد. با روش دستکاری ژنتیکی، ژن انسانی وارد ژنوم موش شد و در نهایت، موش هایی با قابلیت کرونایی شدن ایجاد شدند. موش کوویدسا تا به امروز در دو مرکز عظیم در جهان فراوری شده است و می تواند برای آزمایش انواع داروهای بیماری کووید 19 مورد استفاده قرار بگیرد. این مدل حیوانی یاری می نماید تا مدت تحقیقات برای آزمایش داروها، کوتاه تر شده و با ارزیابی سریع تر، امکان آزمایش روی انسان فراهم گردد. اسفند 1399 طی مراسمی با حضور معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری و رییس جهاد دانشگاهی، از موش کوویدسا رونمایی شد.

دکتر شاهوردی ضمن اشاره به بحث فراوری کیت های تشخیصی گفت: پژوهشگاه رویان در زمینه فراوری کیت های تشخیص سریع نیز قدم هایی برداشته است، اما بحث اصلی در این زمینه، ورود ماده اولیه این کیت ها از خارج کشور است. هدف ما فراوری ماده اولیه مورد احتیاج کیت های تشخیص سریع در داخل کشور است.

برنامه ریزی برای احداث مرکز ملی نخستی سانان

رییس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی تأکید کرد: بعد از چند سال پیگیری، در دی ماه 1399 کلنگ احداث مرکز ملی نخستی سانان (primates) و مرکز تحقیقات پیش بالینی پزشکی بازساختی رویان، با حضور وزیر راه و شهرسازی در منطقه پردیس به زمین زده شد. اهمیت وجود مراکز ملی از این نوع، در شرایطی مانند همه گیری بیماری کووید 19 که احتیاجمند انجام پژوهش های سریع و حساس هستند، بیش از پیش تعیین می گردد.

گره خوردن آینده پزشکی با ژن درمانی

دکتر شاهوردی با اشاره به پیروزیت در زمینه فراوری یک رده سلولی برای آغاز ژن درمانی گفت: ژن درمانی یکی از موضوعاتی است که آینده پزشکی به نوعی با آن گره خورده است و به عنوان یکی از جهتهای جدید درمانی برای بیماری های سخت و لاعلاج عنوان می گردد. حتی در جهان مدعی شده اند که امکان درمان بعضی از انواع سرطان مانند سرطان خون یا تالاسمی به وسیله ژن درمانی وجود دارد.

وی اضافه کرد: چندین سال است که روی موضوع ژن درمانی هم در سطح آزمایشگاهی و هم روی مدل های حیوانی در حال کار هستیم و تجربه های خوبی به دست آورده ایم. یکی از اتفاق های خوبی که در سال 1399 شاهد آن بودیم، با کوشش پژوهشگران پژوهشکده سلول های بنیادی، فراوری یک رده سلولی برای آغاز ژن درمانی به نتیجه رسید و توانستیم زیرساخت های لازم از جمله اتاق تمیز (clean room) برای انجام دست ورزی ژنی در محیط آزمایشگاه را آماده کنیم. با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری قدم اول در این جهت برداشته و این مجموعه افتتاح شد. امیدواریم طی یک تا دو سال آینده، ژن درمانی روی مدل انسانی را آغاز کنیم.

استمرار فعالیت های علمی و پژوهشی

دکتر شاهوردی تأکید کرد: سال 1399 نزدیک به 380 مقاله در مجله های معتبر به چاپ رساندیم که حدود یک سوم این مقاله ها به صورت مشترک با تیم های بین المللی انجام شد که به معرفی توانمندی مجموعه یاری می نماید. همچنین، نزدیک به 170 طرح پژوهشی پژوهشگران و دانشجویان پژوهشگاه در سال 1399 سرانجام یافته و طرح های پژوهشی جدیدی نیز آغاز شده اند.

هدف گذاری برای ایجاد پایگاه های علمی در منطقه

رییس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی با اشاره به تعاملات بین المللی این پژوهشگاه گفت: رویکردی که با جدیت پیگیری می کنیم، ایجاد پایگاه های علمی در کشورهای منطقه و کشورهای متقاضی در قالب ارائه خدمات آموزشی یا درمانی در کنار مباحث پژوهشی است. کشورهایی مختلفی مانند آذربایجان و الجزایر را مدنظر داریم و پایگاه بانک خون بند ناف در کشورهای عراق و عمان دایر است و امیدواریم این فعالیت ها استمرار پیدا کند.

دکتر شاهوردی تأکید کرد: فعالیت های آموزشی مشترک را به شکل مجازی پیگیری می کنیم. قطعاً برای بقا و استمرار پژوهشگاه، باید بین المللی فکر و عمل کنیم. باید تعاملات بین المللی داشته باشیم تا علاوه بر انتقال دانش و ارائه خدمات در سطوح مختلف، بتوانیم تجهیزات فراوری داخل را به کشورهای دیگر عرضه کنیم.

وی اضافه کرد: به دلیل توقف پروازها، اوج گیری بیماری کووید 19 در زمان های مختلف، پروتکل های وضع شده در داخل و سایر کشورها، در زمینه ارائه خدمات به بیماران خارجی در سال 1399 با مشکل روبرو بودیم و امیدواریم این شرایط در سال 1400 بهبود پیدا کند و این ارتباط، استمرار پیدا کند.

دکتر شاهوردی خاطر نشان کرد: مردم منطقه و مسلمانان در سطح جهان تمایل دارند در فضایی که اصول و آداب و مسائل شرعی رعایت می گردد، خدمات درمانی مورد احتیاج را دریافت نمایند و این موضوع یک امتیاز برای ایران محسوب می گردد. ایران در زمینه پزشکی صاحب نام بوده و کشورهای همسایه و مسلمانان تمایل دارند از امکانات پزشکی کشورمان استفاده نمایند. در کنار این موضوع، بحث توریسم درمانی هم مطرح می گردد که جای کار زیادی دارد.

اهمیت حضور فعال تر خیّرین در بحث پژوهش

رییس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی با اشاره به همراهی خوب خیّرین در پروژه های مختلف گفت: در موضوعاتی مانند سلول های بنیادی، بیماری کلیه، سندرم تخمدان پلی کیستیک شاهد حمایت و همراهی خوب خیّرین بوده ایم. مؤسسه خیرین سلامت رویان با یاری جمعی از خیّرین و با هدف حمایت از پژوهش و پژوهشگران تأسیس شده است، البته در ابتدای راه هستیم و به کوشش بیشتری در این زمینه احتیاج داریم. یکی دیگر از فعالیت های خوب این بود که با یاری صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر لوتوس پارسیان و زیر نظر بورس، صندوق نیکوکاری فعال شد. افراد با سرمایه گذاری در این صندوق می توانند بخشی از سود کسب شده را به امور پژوهشی اختصاص دهند.

وی تأکید کرد: در زمینه احداث اقامت سرا برای بیماران شهرستانی نیز صحبت هایی با شهرداری منطقه و خیّرین داشته ایم و این موضوع به عنوان دغدغه، مدنظر ما واقع شده است. کوشش می کنیم با همراهی خیّرین این موضوع را پیگیری و به نتیجه برسانیم.

لزوم همراهی بیشتر بیمه های تکمیلی در جهت درمان ناباروری

رییس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی در مورد ایجاد شعبه هایی در سایر نقاط کشور گفت: متأسفانه به دلیل محدودیت های اقتصادی این امکان تا به امروز فراهم نشده است؛ اما مراکز درمان ناباروری جهاد دانشگاهی در بسیاری از استان ها فعال هستند و پژوهشگاه رویان از نظر علمی این مراکز را حمایت می نماید.

دکتر شاهوردی در خاتمه اعلام کرد: در بحث هزینه های درمان ناباروری، بیمه های تکمیلی به این حوزه ورود پیدا نموده اند؛ اما این پوشش به شکل عام و سراسری نیست. شرایط نسبت به گذشته بهتر شده است، اما هنوز فاصله زیادی با شرایط ایده آل داریم. در این جهت به توسعه زیرساخت ها، سرمایه گذاری بیشتر، نگاه و برنامه ریزی های تازه ای احتیاج داریم. در بودجه سال جاری، بودجه ای برای درمان زوج های نابارور اختصاص پیدا نموده است که امیدوارم تحقق پیدا نموده و شرایط برای ارائه خدمات بهتر با هزینه پایین تر به این زوج ها فراهم گردد.