علائم کم کاری تیروئید چیست و چگونه درمان می شود؟ - مجله حیات

سرویس سلامت - زمانی که غده تیروئید نتواند به اندازه کافی هورمون تولید کند، بیماری کم کاری تیروئید بروز می نماید. به این بیماری اصطلاحا هیپوتیروئیدی ( Hypothyroidism) یا کم کاری غده تیروئید نیز گفته می گردد که پس از دیابت شایع ترین بیماری در بین بیماری های غدد درون ریز و در زنان سه برابر شایع تر از مردان است.

تیروئید یک غده درون ریز است که در قسمت عرضی حنجره جلوی گلو قرار گرفته است و دو نوع هورمون با نام های تری یدوتیرونین ( T3) و تیروکسین ( T4) تولید می نماید که وظیفه این هورمون ها، تنظیم مصرف انرژی، تولید گرما و تسهیل رشد در بدن است. بدن ما با این دو هورمون پیام هایی برای سوزاندن انرژی و همچنین تنظیم متابولیسم دریافت می نماید. به این ترتیب تیروئید با آن قد و قواره کوچک خود مسئولیت توانمندی بدن در سوزاندن چربی ها، تنظیم وزن و مدت زمان خواب را بر عهده دارد.

انواع کم کاری غده تیروئید

سه نوع کم کاری تیروئید شناسایی شده است:

1. شایع ترین نوع آن زمانی است که غده تیروئید نتواند هورمون T4 را به اندازه کافی بسازد. (هورمون T4 عملکردهای اساسی بدن را از قبیل ضربان قلب، هضم غذا، رشد فیزیک و ذهنی تنظیم می نماید.)
2. نوع دیگر از این بیماری زمانی به وجود می آید که غده هیپوفیز به میزان کافی هورمون محرک تیروئید ( TSH) تولید نکند. به این بیماری، کم کاری تیروئید هیپوفیزی گفته می گردد. (غده تیروئید تحت تاثیر هورمون TSH می باشد). هر بیماری تخریب نماینده غده هیپوفیز که باعث آسیب رسیدن به تولید سلول هایی گردد که هورمون تحریک نماینده تیروئید ترشح می نمایند می تواند باعث این بیماری گردد. این هورمون، تیروئید را به تولید میزان طبیعی هورمون تیروئید تحریک می نماید.
3. نوع دیگری از این بیماری به علت نداشتن عملکرد صحیح هیپوتالاموس به وجود می آید. (هیپوتالاموس ، قسمتی از مغز به حساب می آید که عملکرد غدد کل بدن را کنترل می نماید).

علائم کم کاری تیروئید چیست؟

ضعف و خستگی (که می توانند در سنین بالا نشانه های روشنی از این بیماری باشند)، خواب آلودگی، پوست خشک و خشن، تحمل کم در مقابل سرما، کاهش تعریق، زبان بزرگ (معروف ترین علامت در دوران نوزادی)، ورم صورت، فراموشکاری، یبوست، نفخ، افزایش وزن، اختلالات قاعدگی، خارش پوست، سقط های مکرر، تاخیر در رفلکس ها، سیاهی زیر چشم، کم خونی و درد مفاصل و عضلات از علائم کم کاری تیروئید هستند. این بیماری در بالغین سیر کندی دارد و تدریجی است.

عوارض کم کاری تیروئید چیست؟

اگر این بیماری به موقع درمان نگردد می تواند عوارض زیر را به همراه داشته باشد:

در بزرگسالان

• چاقی: بیشتر افرادی که دچار این بیماری می شوند از چاقی بی دلیل خود شکایت دارند و به دنبال راهی برای لاغری هستند.
• ایجاد زخم معده
• درد مفاصل
• گواتر (بزرگ شدن غده تیروئید)
• بیماری های قلبی
• مسائل روحی روانی
• نوروپاتی محیطی (عدم درمان کم کاری تیروئید در طولانی مدت می تواند باعث آسیب دیدن اعصاب محیطی شما گردد که نشانه های این آسیب شامل درد، بی حسی، سوزن سوزن شدن نقاط مختلف بدن، ضعف ماهیچه ها و یا از دست دادن کنترل برروی ماهیچه ها است.)
• ناباروری (سطح پایین هورمون تیروئید می تواند بر روی تخمک گذاری تاثیر بگذارد)
• خطر ابتلا به سرطان کبد در زنان (این مورد در مردان صدق نمی نماید)

در بچه ها

در صورت عدم تشخیص و عدم درمان به موقع این بیماری در دوران نوزادی، ممکن است عقب ماندگی ذهنی و رشد جسمی، لالی، ناشنوایی و یا آسیب ذهنی (کرتینیسم) اتفاق بیفتد. در صورتی که عقب ماندگی ایجاد گردد، دیگر قابل درمان نخواهد بود.

علت بروز کم کاری تیروئید

• هیپوتیروئیدی اولیه
• هیپوتیروئیدی ثانویه، که ناشی از کم کاری غده هیپوفیز است.
• هیپوتیروئیدی خود ایمنی (اختلال خود ایمنی بیماری ای است که در آن سیستم ایمنی بدن شروع به حمله به خود بدن می نماید. بعضی از مواقع در این حمله سیستم ایمنی بدن به غده تیروئید حمله می نماید.)
• برداشتن تیروئید با جراحی (مثلا در گواتر شدید یا سرطان تیروئید)
• کمبود ید، که در این مورد غده تیروئید بزرگ می گردد (گواتر)
• استفاده از ید رادیواکتیو یا داروهای ضد تیروئید برای درمان سایر بیماری های تیروئید
• مصرف داروهایی مانند لیتیوم
• دوز بالای ید و آمیودارون
• التهاب تیروئیدی حاد

رژیم غذایی برای کم کاری تیروئید

اصلاح رژیم غذایی با توجه به نوع بیماری تیروئید بسیار مهم است. در این راستا موارد زیر را مد نظر داشته باشید:

• برخلاف مبتلایان به پرکاری تیروئید، این بیماران باید از مصرف زیاد مواد غذایی گواتروژن پرهیز نمایند و سبزیجات را به صورت پخته مصرف نمایند. مواد غذایی گواتروژن دار شامل انواع کلم، شلغم، روغن گلزا (کانولا) ، بادام زمینی، ارزن و سویا است. (سویا می تواند مانع جذب کافی داروهای تیروئید گردد. بنابراین باید در مصرف آن احتیاط کرد.)
• توجه داشته باشید که از نمک در پایان پخت غذا استفاده کنید، زیرا در غیر این صورت ید موجود در نمک هنگام برداشتن درب ظرف غذا، همراه با بخار خارج می گردد. در این صورت شما میزان ید کمتری از آن چه که انتظار می رود دریافت خواهید کرد. در ضمنً نمک ید دار را نباید در شیشه های شفاف و در معرض نور نگهداری کرد. توجه کنید که زیاده روی در مصرف ید خود نیز باعث کم کاری تیروئید خواهد شد.
• تنظیم کالری دریافتی برای جلوگیری از افزایش وزن لازم است. برای این منظور مشاوره با کارشناس تغذیه، همراه با استفاده از درمان دارویی توصیه می گردد.
• اطمینان نسبت به تأمین مقادیر کافی ویتامین های C ، A، E و ویتامین های گروه B به ویژه B2 ، B3 ، B6 که برای تولید هورمون تیروئید ضروری هستند لازم است.

- منابع مناسب ویتامین C: توت فرنگی، آناناس، هندوانه، موز ، سیب زمینی و هلو.

- منابع مناسب ویتامین A: جگر، تخم مرغ ، ماهی های روغنی، سبزی های سبز رنگ (به جز گیاهان خانواده ای کلم مانند کلم بروکلی، گل کلم، کلم بروکسل. خانواده کلم ها کاهش دهنده ید در بدن هستند.)، سبزی ها و میوه های زرد و نارنجی رنگ. هر چه این میوه ها و سبزی ها پررنگ تر باشند غلظت ویتامین در آن ها بیشتر است.

- منابع مناسب ویتامین E: روغن های گیاهی، مغز دانه ها (به جز بادام زمینی) وغلات.

- منابع مناسب ویتامین B: غلات سبوس دار، گوشت گاو، گوشت ماکیان و ماهی.

تشخیص و درمان کم کاری تیروئید

تشخیص قطعی با اندازه گیری سطح هورمون های تیروئید در خون می باشد. درمان معمولاً مصرف مادام العمر قرص لووتیروکسین سدیم است که نتایج رضایت بخشی دارد. نیمه عمر لووتیروکسین 7 روز است و در بافت ها به T3 (تری یودوتیرونین) تبدیل می گردد و سطح مناسبی از T3 که هورمون فعال تری می باشد ایجاد می نماید. همچنین تیروئید کم کار را می توان با استفاده از هورمون تیروئید مصنوعی درمان کرده و جلوی ابتلا به بیماری های احتمالی دیگر را گرفت.